Табиғат апаттарынан ешкім де қорғалмаған. Өрт, жер сілкінісі немесе сел ағыны кез-келген уақытта болуы мүмкін, табиғи апаттың эпицентрінде болған уақытта сізге, дәлірек айтқанда, өрт, жер сілкінісі және сел ағындары кезіндегі қауіпсіздік техникасы мен мінез-құлық ережелерін білуге байланысты.
Өрт болған жағдайда сіз алғашқы 10 секундта анықтауыңыз керек:
- өрт қай жақтан басталды және шығатын жер. Дүрбелең және жаппай эвакуация басталғанға дейін үй-жайдан кетуге тырысыңыз;
- егер шығаберістеадамдар азаймаса, онда ол жер жабық немесе жаншылған. Басқа шығатын жерді іздеу;
- көпшіліктің арасында құлап қалсаңыз, тұруға небәрі 3 секундыңыз бар;
- көпшілік арасында қозғалған кезде, бүгілген қолдарыңызды шынтақпен алға қойыңыз, сонда сіз қалыпты тыныс аласыз;
- өрт қорқынышты, бірақ түтін қауіптірек, мүмкіндігінше ауыз бен мұрынды дымқыл шүберекпен жабыңыз;
- егер кеңістік мүмкіндік берсе, еденде жорғалап жүріңіз
- үй-жайдан шығу мүмкін болмаса, есікті дымқыл заттармен жауып, дәретхана бөлмесіне барыңыз, еденге отырыңыз және туыстарыңызға телефон арқылы орналасқан жеріңіз туралы хабарлауға тырысыңыз;
- өзіңізден тез тұтанатын заттарды шешіп тастаңыз;
- жаныңда адамның киімі жанып жатса, оны еденге құлатып, өртті сөндіруге тырысыңыз. Күйіп қалған адамнан киімді өз бетіңізбен шешпеңіз;
- егер киіміңіз жанып жатса, оны еденге немесе қабырғаға басып сөндіріңіз.
Тыйым салынады:
- өрттің көлемі 1 шаршы метрден асатын болса, өз бетімен өртпен күресуге;• электр аспаптарына, сымдарға су құйуға;
- есіктер, терезелер ашуға (терезені ашу арқылы сіз отқа қосымша тартасыз)• биіктігі 3 метрден жоғары болса, терезеден секіруге;
- лифтті пайдалануға;
- шкафтарға, үстелдер, орындықтар астына тығылуға (көбінесе балалар солай жасайды, балаңызға оны құтқарушылар таппай қалуы мүмкін екенін түсіндіріңіз);
- қатты түтінді өткелден шығуға тырысыңыз.
Жер сілкінісі кезінде сізде дүмпулер арасында 15 секунд бар:
- бірінші қабатта болсаңыз, ғимараттан (15 секунд ішінде) шығуға;
- қабырғаға арқаңызды тіреп, баспалдақпен ғимараттан шығуға;
- ғимараттан шығу мүмкін болмаса, негізгі қабырғалардың жанында терезелерден, шыны есіктерден, люстралардан, электр құрылғыларынан алыс тұруға;
- мықты үстелдің қасына немесе сыртқы қабырға есігіне тығылыуға.
Тыйым салынады:
- балконға шығуға, карниздер мен терезе саңылауларында тұруға;
- лифт, сіріңкелерді пайдалануға.
Егер сіз үйінді астында болсаңыз:
- мұрныңызды жане аузыңызды шүберекпен жауып, аз қозғалуға жане терең тыныс алуға тырысыңыз;
- күшіңізді пайдасыз істерге жұмсамаңыз;
- от жақпаңыз, оттегін үнемдеңіз;
- құтқарушылар сізді тауып алу үшін қатты дыбыстар шығарыңыз (бірақ айқайламаңыз).
Сел кезінде не істеу керек
Сел – тау өзендерінің арналары мен ойпаңдарында кенеттен пайда болатын саз бөлшектерінен бастап ірі тастар мен тастарға дейінгі су қоспасы мен көптеген тау жыныстарының сынықтары ағыны. Сел ұзақ және қатты жаңбырдан, қардың немес мұздықтардың қарқыны еруінен, су қоймаларының жарылуынан, жер сілкінісінен және жаңартау атқылауынан кейін пайда болады. Ол кенеттен пайда болады, жоғары жылдамдықпен (10 м/с дейін немесе одан да көп) козғалады және көбінесе бірнеше толқындармен өтеді. Оңдаған минуттантан бірнеше сагатқа дейін созылады. Толқынының тік жетікші шекарасы биіктіктегі ауылы 15 метрге дейін немесе одан да көп болу мүмкін. Қозғалыс селдiң дауысы мен гүрiлi алыстан есiлдi.
Селмен қалай күресуге болады.
Егер құлау, сел, көшкін қаупі болса, эвакуациялауға уақыт болмаса, есіктерді, терезелерді, желдеткіштерді және басқа тесіктерді мықтап жабыңыз. Электр, су, газды өшіріңіз. Үйден жанғыш және улы заттарды алып тастаңыз, мүмкіндігінше шұңқырларға немесе жертөлелерге көміңіз. Төтенше жағдайда эвакуациялау кезінде қауіпсіз, биік жерге өз бетіңізше барыңыз (эвакуация жолын алдын ала зерделеу керек). Өзіңізбен бірге құжаттар, азық-түлік, су, киім-кешек және дәрі-дәрмек алуыңыз керек.Адамдар, ғимараттар мен құрылыстар жылжымалы сел ағысында болуы мүмкін. Мұндай жағдайда үй-жайдан шығып, мүмкіндігінше жоғары қарай қозғалу керек және жағдайға сәйкес әрекет етіп, көшкіннің тежелуі кезінде оның артқы жағындағы тастардан, құрылыстардың сынықтарынан, жер қоршаулардан және қатты үйінділерден сақ болу керек. Құлаулар, көшкіндер мен селдер аяқталғаннан кейін үйлеріне қайтып оралмас бұрын, екінші қауіп жоқ екеніне көз жеткізу керек.Бұл құбылыстар жолдардың бұзылуына байланысты сырттан көмек кешігіп келетін таулы аймақтарда орын алатындықтан, тірі қалғандар зардап шеккендерді дереу іздестіру және шығару, оларға алғашқы медициналық көмек көрсету, жолдарды тазарту және жедел қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуге кірісуі керек.
Селден кейінгі әрекеттер. Зардап шеккендерге көмек көрсету және сел жүру жолындағы және селдің негізгі массасы жойылатын орындардағы бөгеттерді және жылжуларды бөлшектейтін құрылымдарға көмек көрсету. Егер сіз жарақат алсаңыз, өз-өзіңізге алғашқы көмек көрсетуге тырысыңыз. Денеңіздің зардап шеккен аймақтарын, мүмкіндігінше, жоғары күйде ұстау керек, оларға мұзды (дымқыл зат), қысымды таңғышты қойыңыз. Дәрігерге хабарласыңыз.
Қазақстан Республикасы жедел жәрдем телефондары:
- ТЖД – 101, 112
- Полиция – 102
- Жедел медициналық көмек – 103
- Газ авариялық қызметі – 104
- Құтқару қызметі – 109
АҚ және ТЖ маманы: Б.А. Дарипбаев